In 2011 werd de nieuwe mozaïek-terrazzovloer in de Voorhal van het Rijksmuseum opgeleverd, die een reconstructie is naar het oorspronkelijk ontwerp van architect Pierre Cuypers.
Al vanaf 1920 was de vloer aan het oog onttrokken door een effen vloerbedekking. Men vond de terrazzovloer met figuren in mozaïek niet meer passen bij de veranderde opstelling van de museumcollectie. Zo verdween de vloer, evenals de rijke wand- en gewelfdecoratie uit het zicht. Om een historisch gefundeerde reconstructie te kunnen maken is onderzoek gedaan in archieven en bibliotheken. Ook het ambachtelijk productieproces is begeleid door Van Hoogevest Architecten.
Iconografisch programma
Pierre Cuypers ontwierp in de Voorhal niet alleen de wanddecoratie, maar ook de vloer. Deze gedecoreerde onderdelen vormen samen met de voorstellingen in de gebrandschilderde ramen een iconografisch programma, waarbij het zogenaamd ‘stoffelijke’ is uitgebeeld in de vloer, het ‘maatschappelijke’ in de middenzone en het ‘geestelijke’ in de bovenzone van de wanden.In samenhang daarmee zijn in de originele gebrandschilderde ramen symbolische figuren weergegeven. Aan de wanden wordt deze symboliek uitgebeeld in grote geschilderde doeken van de Weense kunstschilder George Sturm. In het verleden waren de doeken één voor één van de wand gehaald omdat deze niet meer paste binnen de vigerende museumvisie. Opgeslagen in de kelder van het museum, konden ze nu na restauratie, weer worden teruggeplaatst aan de wand. De wandschilderingen rondom de doeken was niet bewaard gebleven en is gereconstrueerd op basis van tekeningen, historische foto’s en restanten van de schilderingen op de wand. Voor de reconstructie van de verdwenen terrazzo-mozaïekvloer heeft Carien de Boer-van Hoogevest onderzoek gedaan. Op basis van drie primaire bronnen, beschrijving van de ontwerpers zelf, historische foto’s en ontwerpschetsen in het Cuypersarchief, berustend in het Het Nieuwe Instituut, is de vloer gereconstrueerd.
Italiaans atelier
De figuren in marmermozaïek zijn gemaakt in het Italiaanse atelier van Valerio Lenarduzzi op basis van tekeningen van Van Hoogevest Architecten. Om een zo historisch mogelijk beeld te reconstrueren is door de onderzoeker in Italië gekeken naar vormen en kleurgebreuk in het marmermozaïek. Twee uitgewerkte tekeningen van Cuypers geven een goede indruk van hoe hij dacht over plooival en en lijvnoering. De figuren zijn gemaakt in qua vorm zoveel mogelijk vierkante marmersteentjes van ca. 1,5 cm groot. Voor de schetsen die niet in details waren uitgewerkt zijn door Carien nieuwe detailtekeningen gemaakt. De terrazzokeuze is ontleend aan bewaard gebleven terrazzovloeren in het museum.
een mooie eenheid tussen mozaïek en terrazzo.
Ambachtelijk proces
De terrazzovloer met een omvang van 492 m2 is gemaakt door het Amsterdamse bedrijf van Candido. De kleurverdelingen zijn ontworpen door Carien. In de cement is marmergruis verwerkt van een kleurstelling die ook terugkeert in de figuren in marmermozaïek. Hierdoor is een mooie eenheid ontstaan tussen mozaïek en terrazzo. Nadat alle figuren in dozen waren aangekomen vanuit Italië, zijn deze op de nieuwe betonvloer gelijmd in de Voorhal. Daarna volgde het insmeren met het terrazzomengsel en uitstorten van de grotere terrazzovloeren. Na heel veel schuren kwamen de kleuren van het terrazzo langzamerhand tevoorschijn. Nu is de decoratie van de Voorhal weer compleet, waarmee deze ruimte als het warde onderdeel is geworden van de museumcollectie.
Klik hier voor een video van Carien de Boer-van Hoogevest over de vloer
Klik hier voor een film over de voorhal in het rijksmuseum
Tekening grijsaard Nederlands Architectuurinstituut Rotterdam
Fotografie Luuk Kramer