In 2001 werden twee architectenselecties uitgeschreven voor de renovatie van het Rijksmuseum in Amsterdam, ontworpen door Pierre Cuypers (geopend in 1885). Eén selectie voor de nieuwbouw en één voor de restauratie. Van de vijf genomineerde restauratiebureaus won het ontwerp van Gijsbert van Hoogevest met gevisualiseerde voorstellen voor reconstructies van Cuypers in de hoofdas op de verdieping: de Voorhal, de Eregalerij en de Rembrandtzaal. Naast de restauratiewerkzaamheden, kreeg Van Hoogevest opdracht om na te denken over integratie van installatietechnieken en bouwhistorisch onderzoek. Het gekozen motto voorwaarts met Cuypers kreeg in het plan inbedding via de heropening van de binnenplaatsen en sloop van alle latere toevoegingen in het museumgebouw. Beeldbepalend herstel voor Cuypers is de reconstructie van de decoratie in de hoofdas, zoals voorgesteld door de restauratiearchitect, waarbij ook de verdwenen terrazzovloer in de Voorhal werd gereconstrueerd.
Herstel van het Cuypersconcept
In het Voorlopig Ontwerp van Van Hoogevest staat omschreven hoe de ruimtelijke kwaliteit binnen het Rijksmuseum (1885), ontworpen door architect P.J.H. Cuypers, hersteld zou kunnen worden. De museumzalen zijn in het verleden intensief verbouwd door toevoeging van tussenwanden, verlaagde plafonds en voorzetwanden. Boven de verlaagde plafonds zijn de gebogen stalen constructies van de daklichten bewaard gebleven. Van Hoogevest stelt voor de latere toevoegingen te verwijderen. Dit is overgenomen in het Definitief Ontwerp. Nu hebben de museumzalen weer de oorspronkelijke hoogte. Mede door ontruiming van de binnenplaatsen, die voor renovatie waren volgebouwd met museumzalen, is het ruimtelijk concept van Cuypers teruggekeerd in het Rijksmuseum. De sterk architectuurondersteunende Cuypersdecoratie keerde terug in de hoofdas op de verdieping. In de Voorhal is ook de terrazzovloer met figuren in mozaÏek gereconstrueerd. De vloerfiguren waren onderdeel van het decoratieprogramma in de Voorhal, dat men ziet op wanden, gewelven, maar ook in de mooie gebrandschilderde ramen. Vanaf 1920 was de vloer in de Voorhal aan het zicht onttrokken, overigens evenals de Cuypersdecoratie die men als druk ervoer. Eind vorige eeuw is de vloer geheel verwijderd, vermoedelijk vanwege constructieve problemen. De reconstructie is gebaseerd op onderzoek door Carien de Boer-van Hoogevest.
‘Voorwaarts met Cuypers’
Herstel monumentaal casco
Na sloop van alle latere toevoegingen kwamen de sterk gemutileerde gevels van de binnenplaatsen in het zicht. Ruim 46 kubieke meter nieuwe natuursteen is verwerkt. De bakstenen gevels waren gewit en zijn voorzichtig gereinigd. Het fraaie baksteenwerk van Cuypers kwam weer tevoorschijn. Ook de buitengevels zijn gereinigd, waaronder de tegeltableaux en de vele natuurstenen onderdelen. De daken met leibedekking. de goten, de lichtramen in de dakconstructies en de lichtkappen boven de binnenplaatsen zijn alle vernieuwd. In het interieur kwam na de sloop van latere toevoegingen veel origineel werk te voorschijn. Ook hier werd beschadigd muurwerk hersteld en moesten deels weggehakte plafonds weer worden gereconstrueerd in de oorspronkelijke vorm. De nieuwe installatietechnieken zijn onzichtbaar geïntegreerd in het monumentale casco en boven de glaskappen van de museumzalen.
Bekijk hier Gijsbert van Hoogevest over de restauratie van het museum
Bekijk hier de reconstructie van de mozaïek-terrazzovloer in het Rijksmuseum
Fotografie Luuk Kramer
Film over de voorhal in het rijksmuseum
