Na een intensief ontwerptraject is vóór het zomerreces van 2023 het Concept Technisch Ontwerp afgerond voor de renovatie van het voormalig Departement van Justitie, onderdeel van het Tweede Kamercomplex in Den Haag. Aan het ontwerp van het historische gebouwenensemble van de Tweede Kamer werkt een integraal ontwerpteam bestaande uit zes architectenbureaus en adviseurs installaties en bouwfysica. Van Hoogevest Architecten kreeg begin 2000 het 19de-eeuwse bouwdeel in opdracht dat oorspronkelijk het Departement van Justitie was en ligt op de hoek van Het Plein en de Lange Poten. We vinden het een geweldig mooie opgave om dit prachtige en gaaf bewaard gebleven rijksmonument te mogen renoveren.
Historische situatie
Het voormalige Justitiegebouw dateert uit 1883 en is ontworpen door architect C. H. Peters. De 19de-eeuwse gevelarchitectuur verwijst naar de Hollandse Renaissance met kenmerkende bijzondere metselverbanden, natuurstenen lijstwerk en gebeeldhouwde ornamenten. De langgerekte vleugels zijn in carré-vorm aangelegd rond twee binnenhoven. Vroeger werd een onderdoorrit gebruikt om gasten te kunnen afzetten in één van die omsloten binnenplaatsen. Op de verdieping bevinden zich de representatieve stijlkamers die onder andere gebruikt werden door de Ministerraad en de Hoge Raad van Adel. De rijke bibliotheek (nu Handelingenkamer) is twee verdiepingen hoog en vertoont duidelijk verwantschap met de bibliotheek van het Rijksmuseum Amsterdam.
Inpassing nieuwe installaties
De gevelarchitectuur en de stijlkamers in het interieur zijn vrij gaaf bewaard gebleven en hebben een hoge monumentwaarde. Het behoud van die waarde bepaalt het kader waarbinnen het ontwerp is ontwikkeld. Schade aan natuursteen en baksteen wordt integraal en op duurzame wijze hersteld. Een substantieel onderdeel van de renovatie is de vervanging van de sterk verouderde installaties, een vernieuwing die nodig is om veilig en comfortabel in het gebouw te kunnen werken. Het was een grote uitdaging voor het ontwerpteam om deze techniek onzichtbaar in te brengen zonder aantasting van de monumentwaarde. Daartoe zijn onder andere loze ruimtes benut zoals bijvoorbeeld de niet meer in gebruik zijnde schoorsteenkanalen en verdiepingshoge kasten.
Nieuwe functionele ruimtes
Het gebouw fungeert als kantoorgebouw van de fracties van de Tweede Kamer. Het Programma van Eisen omvat functionele verbeteringen en voorzieningen voor integrale toegankelijkheid. Onze ontwerpvisie laat zich aflezen aan het samengaan van deze verbeteringen met het herstel van ruimtelijke kwaliteit. Zo krijgt de voormalige archiefzaal in de noordvleugel – nu opgedeeld door tussenwanden – een nieuwe functie als Centraal Informatie Punt en wordt de overwelfde vestibule, oorspronkelijk onderdoorrit en recent nog ingericht als politiepost, herbestemd tot grotere vergaderlocatie.
De nieuwe tijdslaag
Nieuwe toevoegingen manifesteren zich niet nadrukkelijk als nieuwe tijdslaag. Zowel qua vormgeving, als in de materiaalkeuze en het kleurenpalet is afgestemd op de waardevolle, historische context. Op de derde verdieping, oorspronkelijk een niet functionele, open zolderruimte, ontbreekt de waardevolle context van stijlkamers en is de nieuwe tijdslaag modern vormgegeven. De onbeschilderde houten spantbenen van de kapconstructie zijn in het zicht gehouden waardoor in de gangen de zolderruimte als zodanig voelbaar blijft.
kleuronderzoek
Nu wordt het interieurbeeld voornamelijk bepaald door de kleuren oker, roodpaars en felblauw. Uit kleuronderzoek komt naar voren dat dit kleurenpallet van recente datum is en dat daaronder een verfijnd, oorspronkelijk kleurenpalet bewaard is gebleven. Alle profileringen van kolommen en ribben van gewelven hadden oorspronkelijk eigen kleuren waardoor de architectuur met zijn vele details werd versterkt. Ook is de samenhang tussen de materiaalkleuren en geschilderde kleuren een belangrijke kwaliteit van het 19de-eeuwse gebouw van architect Peters.
Visualisaties onderzoek
Het kleuronderzoek is uitgevoerd door kleurhistoricus en specialist in historisch behang, Judith Bohan. Op basis daarvan hebben wij visualisaties gemaakt van de historische situatie waarin de natuurstenen kolommen nog onbeschilderd waren en profileringen waren voorzien van geschilderde kleuren. Op de wanden zijn in de 19de eeuw rode schijnvoegen geschilderd om daarmee een opbouw in grote natuursteenblokken te suggereren. Deze visualisaties zijn door de Tweede Kamer met enthousiasme ontvangen. Momenteel vindt vervolgonderzoek plaats in dit trappenhuis om een betrouwbare deelreconstructie mogelijk te maken.
Ontwerpteam
Het architectenteam voor de renovatie van de Tweede Kamer bestaat uit De Architekten Cie. die ontwerpt aan het eerder door Pi de Bruijn ontworpen nieuwbouwdeel van de Tweede Kamer (gebouw N) én een nieuwe publieksentree aan de Hofplaats. Samen met BERNS Architectuur is de Cie ook verantwoordelijk voor de renovatie van het voormalig Hotel Central (gebouw H). WDJArchitecten ontwerpt aan het voormalig Ministerie van Koloniën met uitbreiding (gebouwen K en C). BiermanHenket ontwerpt aan het Nieuw Stadhouderlijk Kwartier met de Oude Zaal (gebouw A en B). Van Hoogevest Architecten ontwerpt aan het voormalig Departement van Justitie in het project gebouw J genoemd.
Adviseur voor installaties en constructies is Arcadis. Adviseur voor bouwfysica is DGMR. Karres en Brands Landschapsarchitecten is betrokken bij het ontwerp van de buitenruimtes, zoals de lichthoven, de binnentuinen en de nieuwe publieksentree. Het lichtontwerp is gemaakt door Beers Nielsen. Adviseurs voor akoestiek is Levelacoustics. Voor ons bouwdeel is als aannemer Nico de Bont betrokken.
Fotografie Frank Hanswijk
Visualisaties Van Hoogevest Architecten
